Amddiffyn cnydau gwraidd a choesyn gyda blanced insiwleiddio drwchus o domwellt gaeaf yw'r ffordd hawsaf - a rhataf - o ymestyn eich cynhaeaf cartref i Ionawr a Chwefror. Nid oes angen i chi brynu nac adeiladu unrhyw strwythurau fel fframiau oer neu dwneli cylch bach, ac fel arfer gallwch ddod o hyd i'ch deunydd tomwellt am ddim trwy ddefnyddio dail wedi'u torri neu wellt. Mae’n dechneg rydw i’n siarad amdani yn fy llyfrau, Y Garddwr Llysiau Trwy’r Flwyddyn a Thyfu Dan Gorchudd: Technegau ar gyfer Gardd Lysiau Mwy Cynhyrchiol, sy’n Gwrthsefyll Tywydd, Heb Blâu.

Pam defnyddio tomwellt gaeaf?

Bob hydref, rydyn ni'n casglu tua deugain bag o ddail o'n heiddo. Cyn iddyn nhw gael eu cribinio a'u bagio, rydyn ni'n rhedeg dros y dail gyda'r peiriant torri lawnt i'w torri'n ddarnau bach. Mae dail cyfan yn tueddu i baru gyda'i gilydd, tra bod dail wedi'u rhwygo'n ffurfio tomwellt ysgafn, blewog. Wrth gwrs, mae dail wedi'u rhwygo hefyd yn gwneud diwygiad pridd rhagorol a gellir cloddio unrhyw ddail ychwanegol yn eich gwelyau gardd i wella'r pridd. Rydw i hefyd yn ddigon ffodus i dderbyn tua ugain bag o ddail ychwanegol gan fy nghymdogion di-gŵn – sydd wedyn yn cael eu defnyddio’n dda yn fy ngardd aeaf ac yn y bin compost dail. Peidiwch â bod yn swil ynghylch casglu dail oddi wrth eich ffrindiau a’ch teulu gan fod cymaint o ffyrdd i’w defnyddio yn yr ardd. (Edrychwch ar yr erthygl wych hon gan Jessica)

Mae moron sy'n cael eu cynaeafu o wely tomwellt yn y gaeaf yn felysachna'u cymheiriaid yn yr haf

Mae gwellt hefyd yn ddeunydd taenu gwych, ond gall gostio hyd at $10 y byrn, yn dibynnu ar ble rydych chi'n byw. Ond, os ydych chi'n addo peidio â dweud wrth neb, fe rannaf ychydig o gyfrinach. Ar ddiwedd mis Hydref a mis Tachwedd, wrth i archfarchnadoedd, siopau caledwedd, a pherchnogion tai lanhau eu haddurn allanol yn yr hydref a'r nos Galan Gaeaf, yn aml mae ganddyn nhw fyrnau gwellt i'w taflu. Cadwch eich llygaid ar agor a tharp yn eich boncyff ar gyfer byrnau annisgwyl. Fel arfer rydw i’n ddigon ffodus i gael tua dwsin o fyrnau o wellt bob hydref – am ddim !

Sut i roi tomwellt gaeaf yn yr ardd lysiau

Mae’n well rhoi tomwellt gaeaf cyn i’r ddaear rewi. Bydd hyn yn caniatáu cynaeafu hawdd trwy ddiwedd yr hydref a'r gaeaf.

• Tumwellt. Ar ôl i chi gasglu'ch deunyddiau, ychwanegwch flanced un troedfedd o drwch o domwellt i welyau gardd lle mae gwreiddlysiau o hyd fel moron, betys, pannas, a seleriac, yn ogystal â chnydau coesyn fel cennin a kohlrabi. Bydd yr haen hon o inswleiddiad yn sicrhau nad yw’r pridd yn rhewi’n ddwfn a bod modd cynaeafu’r cnydau drwy gydol y gaeaf. Mae'r dechneg hon orau ar gyfer garddwyr ym mharthau 4 i 7. Dylai'r rhai mewn parthau oerach roi twnnel cylchyn bach ar welyau tomwellt i helpu i inswleiddio'r cnydau ymhellach ac atal rhag rhewi'n ddwfn yn y pridd.
• Gorchudd. Gorchuddiwch y gwelyau tomwellt gyda gorchudd o hyd rhes neu hen gynfas gwely. Mae hyn yn dal ydail neu wellt wedi'u carpio yn eu lle ac yn eu hatal rhag chwythu i ffwrdd yn ystod stormydd y gaeaf.
• Diogel. Pwyswch y gorchudd i lawr gydag ychydig o greigiau neu foncyffion, neu defnyddiwch styffylau gardd. Gosodwch y styffylau yn syth drwy'r ffabrig ac i mewn i'r pridd i angori'r ffabrig yn ei le.
• Marc. Os ydych chi'n byw mewn gwregys eira – fel fi – defnyddiwch stanciau bambŵ i farcio'ch gwelyau. Gall fod yn ofnadwy o anodd dod o hyd i’r llecyn iawn yng nghanol y gaeaf pan fydd troedfedd neu fwy o eira yn gorchuddio’r ardd ac rydych chi’n crwydro o gwmpas yn chwilio am eich moron! (Ymddiried ynof ar hwn.)

Awgrym Bonws – Gall cnydau deiliog sy’n gallu goddef oerfel fel cêl a sbigoglys hefyd gael eu hamddiffyn â mantell syml o ganghennau bytholwyrdd. Bydd cêl yn parhau i fod yn gynaeafu yn y rhan fwyaf o ranbarthau trwy gydol y gaeaf a bydd sbigoglys sy'n cael ei hadu yn hwyr yn y tymor yn gaeafu fel planhigion babanod o dan y canghennau. Tynnwch y canghennau unwaith y bydd y tywydd yn ddibynadwy dros 40 F (4 C) yn gynnar yn y gwanwyn.

Mae'n hawdd ymestyn y cynhaeaf o gnydau gwraidd, fel moron a betys, trwy orchuddio'r gwely â gwellt neu ddail wedi'u rhwygo.

Cnydau uchaf i domwellt y gaeaf: <39>

Moon, tyfiant ffrwythlondeb, cyffredinrwydd heb gerrig, moron. Yn hwyr yn yr hydref cyn i'r ddaear rewi, gorchuddiwch eich gwelyau moron gydag o leiaf droedfedd o ddail wedi'u rhwygo neu wellt. I gael y blas gorau, dewiswch amrywiaeth hynod felys fel ‘Ya-ya’, ‘Napoli’ neu‘Brenin yr Hydref’.

Pannas. Fel moron, bydd pannas angen haen ddofn o ddail wedi’u rhwygo neu wellt ar gyfer cynaeafu’r gaeaf. Nid yw pannas gardd blasus yn cyrraedd eu llawn botensial nes eu bod wedi cael eu cyffwrdd gan sawl rhew caled, felly peidiwch â bod yn rhy awyddus i’w cynaeafu. Yn bersonol, dydw i ddim hyd yn oed yn cloddio'r gwreiddyn cyntaf tan y Nadolig ac rydyn ni'n parhau i'w cynaeafu i ddechrau'r gwanwyn.

Seleriac. Gan fod seleri yn aromatig hanfodol mewn cymaint o brydau, rwy'n hoffi cadw ffynhonnell a dyfir gartref wrth law. Am chwe mis o'r flwyddyn, mae gennym y coesynnau ffres o seleri gardd, planhigyn 2 i 3 troedfedd o daldra y gellir hefyd ei wasgaru yn yr hydref i blansio'r coesau ac ymestyn y cynhaeaf tua mis. Hanner arall y flwyddyn, mae gennym ni seleriac, a elwir hefyd yn wreiddyn seleri, i gyflenwi cnwd enfawr o wreiddiau knobby, brown o fis Tachwedd i fis Mawrth.

Byddwch yn siŵr o gasglu digon o ddail neu fyrnau gwellt yn yr hydref i'w defnyddio ar gyfer tomwellt yn y gaeaf.

• Cale. Seren y gaeaf yw'r ardd. Mae’n wydn iawn, yn hawdd i’w dyfu, yn hynod o faethlon ac mae ganddo flas sy’n gwella’n aruthrol gyda dyfodiad y tywydd oer. Rydyn ni’n tyfu llawer o fathau o gêl, ond mae ein ffefrynnau yn cynnwys ‘Lacinato’ (a elwir hefyd yn ddeinosor), ‘Winterbor’ a ‘Red Russian’. Gellir ei warchod yn y gaeaf mewn ffrâm oer uchel, twnnel cylch bach neu gyda gwellt tebyg i domwellt. Canyscyltifarau cryno, gorchuddiwch â'ch deunydd inswleiddio. Gall planhigion cêl uchel gael eu hamgylchynu gan stanciau pren sydd wedi’u lapio mewn burlap i greu ‘pabell’, sydd wedyn yn cael ei llenwi â dail neu wellt.
• Kohlrabi. Mae kohlrabi, llysieuyn rhyfedd ei olwg, yn cael ei dan werthfawrogi gan lawer o arddwyr. Mae'n hawdd ei dyfu, mae ganddo goesynnau crisp siâp afal ac mae ganddo flas ysgafn tebyg i frocoli neu radish. Rydyn ni'n ei blannu ddiwedd mis Awst ar gyfer cynhaeaf cynnar y gaeaf, gan wasgaru gwely'r kohlrabi gyda gwellt ganol yr hydref. Ni fydd y coesau crwn yn para trwy'r gaeaf, ond rydyn ni'n eu bwyta ymhell i fis Ionawr - neu o leiaf nes ein bod ni'n rhedeg allan!

Ydych chi'n defnyddio tomwellt gaeaf yn eich gardd i ymestyn y cynhaeaf?

Save Save

Save Save